De bedoeling was ongerustheid weg te nemen. Een informatieavond inclusief deskundigenpanel leidde gisteravond niet tot het gewenste resultaat. Want de waardes zijn weer hoger.
Bosatex, een hele zorg minder. Dat is het mission statement van Bosatex, een stichting waarin de stomerijbranche samenwerkt om historische verontreiniging op te sporen en te saneren. Zeven deskundigen telde het panel gisteravond, tegenover een zaal van vijftig ongeruste omwonenden van de Doornse stomerij, waar een onbekende hoeveelheid van het gif tetrachlooretheen -gebruikt om kleding te reinigen- in de grond zit. Ze keerden niet veel geruster huiswaarts.
Want opnieuw kwam er weinig klaarheid in de mate van verontreiniging en de daaraan gebonden gevaren voor de volksgezondheid. Onvoldoende kennis over de stof is daar mede oorzaak van. Het middel -ook PER genoemd- is in de vorige eeuw nogal ongecontroleerd en kwistig gebruikt door stomerijen en sindsdien in de bodem uitgespoeld, waar het enerzijds naar diepere lagen -soms zelfs in grondwater- doorsijpelt en anderzijds 'uitdampt' naar boven toe, naar de buitenlucht.
Wereldgezondheidsorganisatie WHO hanteert een norm van 250µg, ofwel microgram per m3 in die lucht, vertelde toxicoloog Schreuder, die helemaal vanuit Groningen naar Doorn was afgereisd om PER te duiden. Omdat uit een van de weinige studies is gebleken dat bij 100.000µg effecten zijn gemeten bij stomerijmedewerkers. 'Dat delen we eerst door 4 omdat het hier om wonen gaat. En omdat we geen effecten willen nog eens door een factor tien. En voor de zekerheid nog eens door een factor tien: 250µg.'
Maar in twee huizen naast de Doornse stomerij is in augustus 2500µg gemeten, dus tienmaal de norm. Dat was bij de derde meting, twee eerdere metingen -in 2012 en 2013- gaven lagere waarden aan. Hoewel de waarden in een van de twee Doornse huizen ook vorig jaar al tegen de norm aan lagen, vertelt bewoner Timo Smit. 'Toen zaten we al op 97% van de norm. Maar dat zou een onbetrouwbare meting zijn geweest, omdat er ook geschilderd was in huis.' Smit moest wachten tot 2014 om te horen dat de waardes nu tienmaal boven de norm liggen.
Wrevel is er bij omwonenden over de omgekeerde bewijslast die Bosatex hanteert: het is pas zeker dat er wel verontreiniging is als verificatiemetingen dat bevestigen. Terwijl bewoners de redenering liever omdraaien: er is verontreiniging, totdat verificatiemetingen uitwijzen dat dat misschien toch niet zo is. Timo Smit heeft dat moment in elk geval niet afgewacht, hij vertrok drie weken geleden al met zijn gezin naar elders. 'Dat is het punt, he. Het heeft allemaal zolang geduurd, en je bent maar aan het trekken en trekken aan die informatie. Maar je hoort: er hoeft niet gemeten te worden, er is niks aan de hand.'
De onzekerheid wordt ook gevoed omdat Bosatex niet bijster transparant is over de meetresultaten. Ook gisteren hield Bosatex-woordvoerder Wennekes de cijfers hardnekkig onder de pet. De metingen van vorige week zijn nog niet volledig geanalyseerd, vandaar, maar zouden volgens Wennekes 'het grote beeld onderschrijven'. Doorgevraagd blijken de nieuwe waardes toch weer een fractie hoger te liggen. 'Maar dat kan veroorzaakt zijn door de afwezigheid van de bewoners. Dan staat de lucht stil.'
Volgens bewoner Smit zijn de laatste cijfers afkomstig uit metingen in zijn slaapkamers, waar voorheen benedenruimtes werden gemeten. Niet dat er iemand ziek is, maar Smit is er alweer niet geruster op geworden, met de jongste cijfers. 'In welke lucht, in welke atmosfeer hebben we al die tien jaar geslapen,' vraagt Smit zich af. 'Mijn vrouw zit er inmiddels helemaal doorheen. Die wil niet meer terug naar dat huis. Maar ja, dat huis is nu onverkoopbaar.'
Inmiddels heeft Bosatex de metingen verder opgeschaald, de lucht wordt nu ook in zes andere Doornse huizen gemeten. Waterleidingmaatschappij Vitens is -gealarmeerd door een bewoner, niet door Bosatex- ook aan het meten geslagen. Vorige week bleek uit die metingen dat ook de norm voor drinkwater wordt overschreden. Waardoor 53 huishoudens in Doorn en 31 huishoudens in Driebergen -waar ook verontreiniging is aangetroffen, zij het minder normoverschrijdend- de komende tijd hun drinkwater voor consumptie drie minuten lang moeten koken. Vitens meet deze week ook buiten de directe bronzones, cijfers daarover komen volgende week vrij.
Vanwege de onhandige communicatie van Bosatex willen de getroffen bewoners liefst dat een 'onafhankelijk expert' voortaan de metingen doet, of controleert, want ook het 'bevoegd gezag' -in dit geval de provincie- wordt niet meer 100% vertrouwd. 'Omdat we de laatste tijd vaak teleurgesteld zijn. Dat heeft het wantrouwen doen groeien,' aldus een van de aanwezigen. Grote verwarring is er ook over de precieze grenzen van de gebieden. Zo zijn er mensen die een brief hebben gekregen dat ze over dat drinkwater een brief zouden krijgen, maar de brief met het kookadvies nooit ontvingen.
Huishoudens die te maken hebben met overschrijdingen van de norm krijgen uiteindelijk een dampdichte coating in hun kelder en kruipruimtes, een ventilatieapparaat in diezelfde ruimtes en een luchtreinigingsapparaat in andere ruimtes, vertelde Bosatex' andere woordvoerder Van Ras. Bosatex zal daar waar de verontreiniging niet te diep is weggezakt de grond 'ontgraven'. Elders zal lucht in de grond worden afgevangen met grote buizen in de grond. Verder van de bron zal vanuit geluiddichte zeecontainers de grond worden gewassen, middels het injecteren van waterstofperoxide en biologische middelen.
Voorkomen moet in elk geval dat 'de pluim' het eerste kwetsbare object bereikt: de Kromme Rijn, op vijf kilometer. Dat is ver, maar de Doonse pluim is lang. Vanwege de goed doorlatende zandgrond en de drukke waterstromen vanuit de Heuvelrug ligt het einde van de pluim inmiddels tot voorbij het Doornse gemeentekantoor. 'Dit is voor ons ook een grote pluim,' aldus Van Ras, die benadrukt dat de aanpak van het brongebied eerst moet, omdat verontreiniging van daaruit blijft wegsijpelen. 'We moeten nu eerst die kraan dichtdraaien.'
Dat de kennis over PER eigenlijk nog te gering is, bleek ook uit de vraag van een moestuinier, die helemaal aan het einde van de pluim zit. Daar zit de verontreiniging zo diep dat het onbereikbaar is voor de wortels van spruitjes en prei. Ware het niet dat de man sinds jaar en dag zijn tuin sproeit met zelf opgepompt grondwater. 'Of groentes en andere gewassen PER opnemen weten we eigenlijk niet. Gelukkig worden de meeste groentes gekookt voor consumptie. Maar we gaan dit uitzoeken.'
Lees ook:
Stomerijgif 'dampt' nu ook uit naar drinkwater
Ook tweede buurman ontvlucht gifdampen
Buurman ontvlucht vuile stomerijbodem
Wasserijgif: Afgraven, injecteren, filteren
Gif onder stomerijen Doorn en Driebergen
