Heuvelrug

Groene Diensten

Soms leveren oude artikelen nieuwe inzichten op, al was het alleen maar om te zien hoe hard of juist traag de dingen veranderen. De komende zondagen daarom heruitgaves van Hillridge-artikelen die elf jaar geleden in het regionale katern van de Volkskrant verschenen. Vandaag over Nieuwe Landgoederen. Nog best actueel, ook vanwege het optreden van Jacques Damen, destijds landgoedmakelaar, later wethouder en afgelopen week officieel beschuldigd van fraude.

Met Jacques Damen rondtoeren in het Langbroekerweteringgebied gaat in slakkengang. Damen kent van alle boerderijen, buitenplaatsen en landgoederen –en dat zijn er nogal wat- de actuele details. ‘Kijk, daar, dat is toch geen gezicht. Zo’n lelijke schuur vol caravans. Die rotzooi eromheen. Dat willen we toch niet?’ Drie bolakkers verder wijst Damen op een huis zonder dak. Kort geleden stonden er nog veertig occasions achter te koop en werd er olie ververst in de garage.{mprestriction ids=”*”} De plannen voor een nieuw landgoed op dezelfde plek zijn onderweg naar de gemeente. De nieuwe eigenaar zal de olie uit de grond moeten wassen en de schuren moeten slopen voordat hij een nieuw huis mag bouwen. Daarachter moet dan een landgoedje verschijnen, compleet met hakhoutbosjes, hoogstamfruit en wat weitjes. Nieuwe natuur krijgt daarmee de ruimte, oude plantensoorten keren terug. Via een wandelpaadje kan de stedeling komen genieten van de ‘groene diensten’ van de nieuwe landheer.

Jacques Damen (51) zit al bijna twintig jaar in het vak. Het vak, dat is nieuwe landgoederen ontwikkelen. Geboren als boerenzoon en opgeleid als bosbouwer en landbouweconoom kwam Damen terecht in de natuurbescherming en later in de politiek, voor de VVD. Dat was midden jaren tachtig, rond het moment dat de rijksoverheid besloot tot de aankoop van tweehonderdduizend hectares agrarisch land ten behoeve van een grote slinger aaneengesloten natuur door heel Nederland: de ecologische hoofdstructuur. Maar land aankopen door de overheid is een dure en onnodige aangelegenheid, vond Damen en begon zijn strijd voor het particulier natuurbeheer. ‘Particulieren beheren de natuur graag en misschien wel beter. En het kost de belastingbetaler niets.’ Sindsdien is Damen -via zijn adviesbureau Groenland Beheer- de spil in het spel dat ‘rood voor groen’ heet. Het werkt als volgt: als u die lelijke schuren sloopt en het land onderhoudt en openstelt, dan mag u daar een mooi nieuw huis bouwen. Honderd projecten heeft Damen lopen, door het hele land. Het Langbroekerweteringgebied is landelijk koploper. Landbouwminister Veerman is al uitgenodigd om de honderdste hectare nieuwe particuliere natuur te komen vieren, straks in het voorjaar.

Zie de Willemshoeve, een oude boerderij langs de Leersumse Gooijerdijk. De oude boer en boerin vertrokken en verkochten land, huis, koeien en melkquotum. Tien hectaren gingen naar een naburige ’toekomstboer’ die wilde uitbreiden, de resterende zeven hectares gingen op de schop. Een jaar lang werd de grond rond de gesloopte boerderij hevig verzet. Shovels en draglines schoven aarde heen en weer om nieuwe slotenpatronen te creëren. Op het eiland middenin die waterpartij bouwden ze de nieuwe Willemshoeve, ditmaal geen schriel boerderijtje, maar een kapitale villa, bereikbaar via een bruggetje met allure. Vorige maand betrokken de nieuwe bewoners hun buitenplaats. Hoog staat het water in de greppels en sloten rondom de Willemshoeve, vele decimeters hoger dan in de aangrenzende wetering, achthonderd jaar geleden door arbeiders van het bisdom gegraven om het gebied rond Langbroek te ontwateren. Dammen en stuwtjes beletten het water van de Willemshoeve nu de wetering te bereiken. Want het gebied moet weer natter, vinden provincie en rijksoverheid.

Het is vrij simpel, zegt Jacques Damen, wijzend op boerderijen aan weerszijden van de Langbroekerwetering. ‘Elke dag houden er boeren op met boeren. Vooral hier, met al die kleine percelen arme zandgrond. Als je niets doet komt er allerhande opslag in en rond de stallen, of een autospuiterij. Allemaal ongewenste, gebiedsvreemde activiteiten. Aan de andere kant zijn er mensen met veel geld. Die willen niet allemaal een huis in de Provence, of een zwarte boot in Curaçao. Sommigen willen iets moois, die willen een landgoed.’ De kunst is die twee zaken bij elkaar te brengen, vindt Damen. Geef die mensen met geld, motivatie en hart voor het landschap een bouwvergunning en voorkom zo de verloedering van het landelijk gebied. ‘Dat zijn geen mensen die zo van een flatje komen, het zijn mensen die al langer affiniteit hebben met het landelijk gebied. Dat zijn mensen die niet bang zijn voor klei aan de laarzen.’ Langs de weg doemt ineens een groene gedaante op. Damen steekt groetend zijn hand op, de man groet terug. ‘De dood in de pot,’ roept hij verwijtend, wijzend op de nieuwe Willemshoeve en de natte weilanden rondom. Afgunst, denkt Damen, en angst. ‘Dat was een conservatieve boer. Natuurlijk is het vervelend, natuurlijk is het moeilijk voor die boeren. Ze vinden het maar niks, dat vogeltjesland en die bloemetjesweiden. Maar stilaan komen de boeren naar ons toe. Want wij kunnen hen verder helpen. Hun bezit zo verkopen dat ze ergens anders opnieuw kunnen beginnen.’

Ergens anders opnieuw beginnen overwegen ook de broers Wilco en Gerard van Cooten. De Van Cooten’s zijn jonge boeren met aanzien, met tachtig hectare land, honderdvijftig stuks melkvee en meer dan een miljoen liter melk per jaar. Maar hun bedrijf ligt vlak langs het nieuwe Nationaal Park Heuvelrug en mag onder geen beding uitbreiden. Bovendien moeten ze de bemesting van hun weilanden terugbrengen, wat op deze zandgrond opbrengstverlies betekent. Dus is de familie gaan rekenen. Met de opbrengst van een tot landgoed omgevormd boerenbedrijf zouden de Van Cootens elders opnieuw kunnen beginnen, en dat vooruitzicht lonkt. Wilco van Cooten (42) zal met pijn in het hart vertrekken van de boerderij waar hij geboren is, mocht het zover komen. ‘Het is hier gewoon te mooi, het gebied is te waardevol voor een intensief melkveebedrijf.’ Heel goed is de plannenmakerij niet gevallen in de buurt, heeft Van Cooten gemerkt: ‘Ze zien de nieuwe natuur als een belemmering voor de eigen bedrijfsvoering, want er komt meer onkruid, natter land, vreemd volk. Maar ik zeg: er liggen ook kansen. De vergoedingen voor natuurvriendelijk boeren zijn zo slecht nog niet. En verderop is de grond veel beter, zijn er wel uitbreidingskansen.’ Voor het Langbroekerweteringgebied zijn de veranderingen alleen maar goed, vindt Van Cooten, die op sommige plekken in het boerenland de verpaupering al ziet toeslaan: ‘Dat is erg om te zien. Ontwikkelingen zoals deze geven het land nieuwe vitaliteit. Dat is toch veel beter.’

Twee steenworpen vanaf de nieuwe Willemshoeve ligt de oude Jacobshoeve, een stevig, hoekige boerderij. De Jacobshoeve is tien jaar geleden opgegeven door de oude boer. ‘Maïs, maïs, niets dan maïs, stond er sindsdien op het land,’ zegt Jacques Damen misprijzend. Nu staat een fier rijtje nieuwe knotwilgjes langs de Wetering. Op een veldje rechtsachter walnotenboompjes. Linksachterin komt een hoogstamboomgaardje. Aan de einden van het landgoed groeien bosjes, eikenhakhoutbosjes. Daartussenin wat weitjes, onbemest natuurlijk want het land moet van natuurbeschermingswege verschralen, met subsidie. Langs de zomen van het nieuwe landgoed loopt het nieuwe pad, opengesteld voor de wandelende recreant. De familie Van den Brink is de nieuwe eigenaar. Jogchum van den Brink (52) heeft de walnotenboompjes zelf geplant, op de vrije zaterdag. De andere dagen van de week werkt hij als zelfstandig rentmeester aan het management van andere landgoederen. Vreemd in de sector is hij dus allerminst. Sterker nog, van oudsher bezit de familie al een landgoed, verderop in Driebergen, naast wat andere agrarische bezittingen. De Jacobshoeve is aangekocht om dat familiebezit ‘mee te nemen naar de nieuwe tijd’, zoals Van den Brink het noemt. De tien hectaren van de Jacobshoeve zullen worden gesplitst in twee landgoederen van vijf hectare. De oude boerderij zal worden verbouwd, de duizend vierkante meter stallen daarachter zullen verdwijnen. In ruil daarvoor mag op de andere helft van het landgoed een kleinere nieuwe buitenplaats verrijzen. Dat is niet alleen een belegging, er zit ook een flink stuk idealisme in, vindt Van den Brink: ‘Je bent jaren zoet met de ontwikkeling van zo’n landgoed. Het klinkt simpel, alsof je de vergoedingen opstrijkt en naar Spanje vertrekt. Maar zo is het niet. Je moet dat land beheren, elke dag weer. En je loopt risico, het is onzeker of de vergoedingen blijven. De eerste zes jaar staan vast, maar of de maatschappij daarna nog zin heeft om die vergoedingen uit te keren, dat moet je maar zien.’

 

Kader:

Een landgoed is een landgoed als het tenminste vijf hectare groot is en een verscheidenheid aan begroeiing heeft. Er moet dertig procent bos op, het moet omzoomd zijn door laanbomen of knotwilgen en een pad hebben voor wandelaars. Nieuwe landgoedeigenaren kopen met hun landgoed ook de verplichting dat landgoed een kwart eeuw te onderhouden. Daarvoor krijgen ze subsidies en fiscale privileges. Overerving van landgoederen is via de natuurschoonwet vrijgesteld van successiebelasting. Voor aanleg, beheer en onderhoud is een reeks subsidies beschikbaar, als wederdienst voor de ‘groene'(natuur) en ‘blauwe’ (water) diensten die de landgoedeigenaar de samenleving levert. Naast het stichten van een landgoed kan een grondbezitter ook landbouwgrond omvormen naar nieuwe natuur. Dat is onomkeerbaar en wordt gecompenseerd met tienduizenden euro’s per hectare. Het stichten van landgoederen en nieuwe natuur wordt vooral aangemoedigd in gebieden waar de landbouw in de verdrukking zit, zoals in het Langbroekerweteringgebied en de Gelderse Vallei.{/mprestriction}

1469 woorden, eerder gepubliceerd in de Volkskrant, 31 januari 2004

 

Leersum

Groene Diensten

Soms leveren oude artikelen nieuwe inzichten op, al was het alleen maar om te zien hoe hard of juist traag de dingen veranderen. De komende zondagen daarom heruitgaves van Hillridge-artikelen die elf jaar geleden in het regionale katern van de Volkskrant verschenen. Vandaag over Nieuwe Landgoederen. Nog best actueel, ook vanwege het optreden van Jacques Damen, destijds landgoedmakelaar, later wethouder en afgelopen week officieel beschuldigd van fraude.

Continue reading “Groene Diensten”