Op de Heuvelrug wonen al veel oude mensen en dat worden er de komende decennia niet minder. Dat moet je niet proberen tegen te houden, daar kun je je maar beter goed op voorbereiden en munt uit slaan, zegt Zeist. Maar wij willen vitaal blijven, zeggen de buurgemeenten.
Op zondagen republisht Hillridge artikelen van tien jaar geleden. Vandaag: Care Valley Heuvelrug (verscheen eerder in Volkskrant, 4 december 2004)
De omgangsvormen op Park Boswijk zijn ouderwets voorkomend. Het is dat de deuren met een druk op de knop automatisch openzwaaien, anders zouden de bewoners met liefde de ganse dag alle deuren voor elkaar open houden. En er zijn nogal wat deuren, met vierhonderd luxeappartementen is Park Boswijk –gelegen tussen het bosgroen van de Doornse Heuvelrug en grasgroen van de Langbroekerwetering- een dorp op zichzelf. In de overdekte glazen lichtstraat –kapper, bank, postagentschap, supermarkt, fysiotherapeut- vliegen de beleefde goedemorgens je om de oren.
Linksaf het inpandige restaurant in buigen twee dames hun grijze permanenten over het gladde biljartlaken, kin soepel op de keu. Aan een tafeltje verderop zit meneer De Boer, geboren 1911. Voor hem ligt de Vrij Nederland klaar naast een kopje koffie. Veertien jaar geleden verhuisde De Boer van metropool Amsterdam naar het rustieke Park Boswijk; hij kreeg de boodschappen de trap niet meer op. De Boer koos na grondig onderzoek voor Park Boswijk, omdat er alles onder één dak is, inclusief de ziekenboeg. De Boer is tevreden over zijn keus. De gewezen professor in de theoretische natuurkunde roemt vooral de sociale cohesie in Boswijk. Lange tijd heeft hij zijn internationale kennissenkring nog kunnen onderhouden: ”Maar geleidelijk komt daar toch de klad in. Dan is het belangrijk dat er hier ook mensen zijn waarmee je kunt praten.”{mprestriction ids=”*”}
Utrecht is een provincie met een relatief jonge bevolking. Studenten en groeigemeenten als Houten duwen de gemiddelde leeftijd tot ruim onder het landelijk gemiddelde. Maar niet overal is de provincie jong en groen. De Heuvelrug bijvoorbeeld is een land van relatief oude mensen. Dat is het al sinds de achttiende eeuw, toen rijke Hollandse koopmannen aan de voet van die heuvels neerstreken om op hun Buitenplaetsen en Landgoederen bij te komen van de Oostindische handel. Tussen die buitenplaatsen zijn intussen lange rijen zorgcentra –voorheen bejaardentehuizen- verrezen. Doorn is –mede dankzij de 450 inwoners van Park Boswijk- al jaren de oudste gemeente van de provincie, met bijna een kwart van bevolking in de categorie 65 plus. In Doorns kielzog zijn ook Maarn, Driebergen en Zeist vergrijsde gemeenten, hetzelfde geldt verder westwaarts voor Soest en De Bilt.
De leefomstandigheden op de Heuvelrug zijn goed voor ouderen. Er is ruimte, er is rust en ondernemers houden terdege rekening met de doelgroep. De lokale Griek in Doorn heeft een seniorenmenu op de kaart. In Driebergen zijn er geregeld seniorenfietstochten. En in Zeist staat een seniorenziekenhuis. Dat vraag en aanbod komen op de Heuvelrug samenkomen lijkt een simpel gevolg van economische clustering: bedrijven rond de zorg en dienstverlening zoeken elkaar en de senioren op. Het heeft ook met schaal der dingen te maken, zegt directeur Strack van Schijndel van Park Boswijk na met enige trots alle diensten –van wasserette tot breedbandinternet- opgesomd te hebben. ”Door de schaalgrootte kunnen we dat hele pakket aanbieden tegen een redelijke prijs. En we bieden veiligheid. Kijkend naar de toekomst is dat belangrijk.”
Kijken naar de toekomst doet ook de gemeente Zeist. Vergrijzing is geen probleem, maar een kans, vindt gemeentelijk deskundige Gerard Rijerse. Hij heeft het allemaal doorgerekend: binnen twee decennia is een kwart van Zeist 65 plus en een aanzienlijk deel daarvan alweer 75 plus. Die trend is niet te stoppen, ook al zou Zeist ruimte maken voor een nieuwbouwwijk met ‘een golf eengezinswoningen’. Rijerse: ”Je kan twee dingen doen. Je er tegen verzetten, maar dat gaat niet. Of je kunt er in mee gaan.” En al zijn nog niet alle politieke partijen overtuigd, ambtelijk Zeist neigt de laatste jaren naar meegaan. In de ‘visiedocumenten’ zet de gemeente hoog in op zorg. Burgemeester Boekhoven spreekt graag over de Care Valley, de zorgvallei, die rond Zeist zou moeten verrijzen, met als lichtend voorbeeld de computereconomie Sillicon Valley in het California van de jaren negentig. Eigenlijk ís de Heuvelrug al die kant op aan het gaan, zegt Rijerse: ”Een kwart van de lokale economie draait op de zorg. We moeten doordrongen zijn van de voordelen die het ons biedt.’
Het gaat bij die zorgvallei niet zozeer om het binnenhalen van nog meer senioren, denkt Rijerse, het gaat vooral om vernieuwing en innovaties in het kielzog van de privatisering van de zorgsector. Daarvoor is de omgeving van Zeist uitermate geschikt, want er zit al heel veel deskundigheid. Universiteit Uithof, ziekenhuis UMC, onderzoeksinstituut RIVM, de koepel van zorgverzekeringen, een hele rits zorgcentra zijn uitgelezen instanties –zeggen deskundigen- om de lifessciences, de geriatrie, de biomedische wetenschappen verder te ontwikkelen. Eind november nog bogen veertig hoge deskundigen zich op over het unique selling point van Zeist als ‘care valley vanuit de aanwezige kennis- en innovatiecluster’. Maar naast marketingleuzen zijn er ook concrete voorbeelden. Het Zeister ziekenhuis bijvoorbeeld specialiseert zich in toenemende mate als seniorenziekenhuis: er komt een ‘heupstraat’, waar senioren beter en sneller aan nieuwe gewrichten worden geholpen. En verder, zegt Rijerse, zou het ook goed zijn als er locaties beschikbaar komen waar nieuwe soorten seniorenwoningen en zorgcentra plaats kunnen krijgen. Zonder dat het meteen een seniorenstad wordt, zegt Rijerse: ”Het moet hier geen Suncity worden.”
Alex Sievers van het Woudenbergse adviesbureau INBO vindt het zo’n slecht idee niet, de Heuvelrug als seniorenstad. Sievers studeerde de laatste jaren intensief op de oudere van de toekomst. Vorig jaar nog was hij in Sun City, Arizona, waar tienduizenden Amerikaanse senioren vol levensvreugde samen in een seniorenstad wonen. Afgelopen najaar bracht Sievers zijn plan voor een Nederlandse versie van de seniorenstad in de publiciteit. Naast positieve reacties maakte dat ook veel negatieve gevoelens los, merkte Sievers. Alsof het zou gaan om een vesting vol bejaarden die met niemand te maken zouden willen hebben. Terwijl het hem vooral gaat om een omslag in het denken over ouderen. Eenzaamheid is daarbij een belangrijk gegeven, zegt Sievers: ”Voor mij was eenzaamheid een belangrijke aanleiding om aan dit project te beginnen. Ouderen zijn vooral op zoek naar meer perspectief in hun leven. Laatst zei een mevrouw tegen me: leuk, die jonge mensen in de straat. Maar eigenlijk ken ik ze niet, weet ik helemaal niet wat ze doen.”
Recent Utrechts onderzoek geeft Sievers gelijk: 40% van de 65-plussers in de provincie noemt zich eenzaam. In Sievers seniorenstad wordt die zestigplussers veel meer ruimte geboden. Niet als ‘zorgvragers’, maar al levensgenieters, uit alle sociale milieus -maar gelijkgestemd vanwege hun leeftijd. Sievers: ”Ik heb onderzocht hoe de Nederlandse senioren tegen de seniorenstad aankijken. Driekwart zei er wel wat voor te voelen. Dat was meer dan verwacht. Het zijn mensen die nog twintig jaar actief willen zijn, zich willen ontplooien, samen genieten. Bied ze daarvoor een plek.” De overheid zou daarvoor de juiste condities moeten scheppen, zonder dat die overheid meteen alles voor die ouderen wil verzinnen en regelen. Via grondbeleid, via toewijzing van bouwlocaties zou de overheid plaats moeten maken voor dergelijke initiatieven, die de senioren het best zelf kunnen invullen. Concreet heeft dat wel degelijk met schaal en clustering te maken, zegt Sievers. ”Voor voorzieningen heb je genoeg klanten nodig, dus wat dat betreft moet er enige clustering zijn. En uiteindelijk heb je wel locaties nodig natuurlijk. Dan hebben we het niet over zomaar een seniorenstraatje.” Volgens Sievers gaat het in de eerste plaats om aantrekkelijke milieus en dan maakt de Heuvelrug een aardige kans: ”Op de Heuvelrug liggen leuke dorpjes, in een mooie omgeving. Ze zijn goed bereikbaar. En er is een stad dichtbij.”
De Zeister wijk Kerckebosch –precies waar de zorgcentra al zwaar geclusterd zijn en het seniorenziekenhuis staat- is hard op weg een klein seniorenvalleitje te worden. De wijk wordt de komende jaren uit- en ingebreid met nog eens vijfhonderd ‘levensbestendige’ woningen. Om uit te groeien tot een Care Valley met nationale uitstraling rekent Zeist overigens op de steun van de regiogemeenten en andere overheden. De tojd lijkt daar nog niet rijp voor, want elders op de Heuvelrug is de animo voor een seniorenconcentratiegebied een stuk minder. Daar heerst de gedachtegang nog dat senioren het beste in hun eigen leefomgeving kunnen blijven wonen. Want zestigers worden zeventigers en vervolgens tachtigers en dan komt de dag dat ze nogal wat care nodig zullen hebben. De wachtlijsten en personeelstekorten op de Heuvelrug zijn al groot genoeg, vinden beleidsmakers. Daar hoeven niet direct nieuwe klanten bij te komen. Zo kijkt ook Park Boswijk-directeur Strack van Schijndel met interesse naar de asielzoekersbarakken vlak achter zijn klein seniorenstadje. Die maken binnenkort waarschijnlijk plaats voor luxe seniorenwoningen; dat zou een mooie nieuwe afzetmarkt voor Park Boswijk zijn.
Toch, nog meer zorgcentra op de Heuvelrug moet eigenlijk niet, vindt Strack van Schijndel, want een al te scheve bevolkingsopbouw is voor een samenleving niet goed: ”Je wilt toch een vitale gemeente hebben.” Hij staat in die opvatting niet alleen. De roep om vitaliteit klinkt steeds vaker. Het visiedocument van de nieuw te vormen gemeente Heuvelrug spreekt met enige zorg over de vitaliteit van de nieuwe gemeente. Huisvesting voor henzelf en het voorkomen van vergrijzing bleken bij een inspraakavond in november de belangrijkste wensen van de jongeren van de nieuwe gemeente te zijn. En de op te heffen gemeente Driebergen maakte afgelopen week nog een weiland vrij voor tweehondervijftig nieuwe woningen. Met het oog op een vitale toekomst moeten daar vooral jonge starters komen wonen.{/mprestriction}
1577 woorden. Morgen de actuele problematiek in de serviceflats van Park Boswijk
